38. þáttur: Mynd- og handmennt og heimilisfræði

Í reglugerð fyrir skólann 1872 er m.a. kveðið á um kennslu handavinnu stúlkna. Meðal annara kenndi Svanborg Grímsdóttir handavinnu stúlkna fyrstu árin, einkum börnunum sem bjuggu í skólahúsinu. Aðsókn var ekki mikil, því í grein um skólahald 1876-´77 segir Stefán Thorarensen m.a.: „Handvinnukennsla (fyrir fermdar og ófermdar stúlkur) var enn sem fyrr boðin, af kennarakonunni, orðlagðri hannyrðakonu og leikinni í að kenna handvinnu; en engin gaf sig fram. Sagði hún því einungis þeim Thorchilliisjóðsbörnum til í handvinnu, er þá tilsögn gátu þegið.” Síðar í sömu grein leggur hann til að öllum tilraunum í handavinnukennslu verði hætt.

Kennsla í teiknun var sett í lög 1926 og í handavinnu 1936. Á þessum árum hafa sumir kennarar skólans eflaust kennt einhverja handavinnu. Friðrikka Hallgrímsdóttir frá Austurkoti var sérmenntaður handavinnukennari og kenndi veturinn 1926-´27. Ingibjörg Erlendsdóttir kenndi í Vatnsleysuskóla 1934-’36 konum og stúlkum handavinnu, að þeirra ósk, einu sinni í viku, eftir að kennsludegi barnanna lauk.

Haustið 1938 barst bréf frá samtökum barnakennara um að efnt verði til sýninga í barnaskólum landsins á komandi vori, á skólavinnu barna. Viktoría leitaði álits skólanefndar hvort taka skyldi upp handavinnukennslu í skólum hreppsins á þeim vetri. Var það samþykkt og kennurunum falið að koma því í framkvæmd.

Bjarni M., námstjóri, kynnti skólanefnd 1942 hugmynd um umferðarkennslu í handavinnu, leikfimi og söng, þannig að kennari fari á milli fámennra skóla sýslunnar og haldi námskeið í þeim greinum. Eitthvað mun þetta hafa verið reynt, t.d. var umferðarkennari í íþróttum 1945, en erfitt var að fá umferðarkennara í handavinnu drengja vegna mikillar eftirspurnar eftir smiðum.

Haustið 1951 fær Sigrún Þórðardóttir á Vatnsleysu leigða skólastofu til að kenna námskeið í saumaskap kl. 15:30-22, í 4-5 vikur. Skyldi hún gjarna greiða húsaleigu með því að kenna skólabörnum líka. Sigrún er frábær listmálari, enn á lífi 2022. Skólastjórafrúrnar Jóhanna Snorradóttir og Rúna Gísladóttir kenndu handavinnu stúlkna 1964-1970. Helga Sigríður kenndi handavinnu þegar þurfti, hún sóttist ekki eftir því, en var stundum eina konan í kennarahópnum. Um 2 ára skeið kenndi hún handavinnuna heima hjá sér. Sesselja Sigurðardóttir (Lella) frá Hellum kenndi handavinnu 1976-1989 m.a. í gryfjunni. Þá var aðeins til ein saumavél. Á hennar tímabili varð sú breyting að bæði kynin skyldu eiga völ á bæði hannyrðum og smíði. Tóku flestir því vel.

Aðstaða til handavinnu drengja (smíða) hefur komið seint til. Árið 1949 lagði skólanefnd til að komið verði upp húsnæði fyrir kennslu íþrótta og smíða, en það varð ekki fyrr en löngu síðar. Um það leyti kenndi Jón H. Kristjánsson í einhverjum mæli smíðar í almennri kennslustofu. 1958 fékk kvenfélagið Fjóla bréf frá skólanefndinni, þar sem falast var eftir Kirkjuhvoli undir handavinnu drengja. Var það samþykkt, en gekk þó ekki eftir. Var loks farið að kenna handavinnu drengja í íbúðarhúsinu Barmi (Vogagerði 9) í Vogum, og 4 árum síðar í Laufási (kjallara). Mun Jón skólastjóri hafa kennt þar, líka Magnús Skúlason smiður, og um 1962-’64 var það Ellert skólastjóri. Valberg Helgason kenndi drengjum 1966-1969 smíði á kvöldin í bílskúr sínum Hafnargötu 22 og gerði það vel. Stormur Þorvarðarson tók við af honum og kenndi í Hábæ og hjálpaði m.a. 3 drengjum að smíða sér kajaka sem þeir reru á út á sjó. Hörður Rafnsson kenndi um tíma, einnig Guðlaugur R. Guðmundsson, sem einnig leysti Jón Inga af.

Jón Ingi Baldvinsson kenndi smíðar að kvöldlagi í yfirgefnu húsnæði verslunarinnar í Hábæ árin 1978-´80. Þegar skólinn flutti í Voga 1979, fékk Jón Ingi rúmgóða aðstöðu í yfirgefnu Brunnastaðaskólahúsinu og upp frá því nutu allir bekkir smíðakennslu nema þau allra yngstu. Það hús var selt sem íbúðarhús 1988 og sett upp laus smíðastofa á skólalóðinni í Vogum. Eru drengirnr á myndinni að smíða það ár. Jón Ingi kenndi þar flest árin, en Helga Ragnarsdóttir 1995-’97.

Þegar ný álma Stóru-Vogaskóla var byggð 1997 var vinnuaðstöðu kennara breytt í vandaða smíðastofu sem enn er við lýði. Helgi Már Eggertsson kom frá Akureyri og var smíðakennari 1998-2008. Hann var líka með námskeið fyrir eldri borgara í stofunni.

Þegar skólahúsið var enn tvöfaldað að stærð 2005 varð loks til vel tækjum búin hannyrða/textílstofa. m.a. með
mörgum saumavélum sem kvenfélagð Fjóla gaf. Þar hefur Oktavía J. Ragnarsdóttir kennt flest árin. Rakel Rut kenndi textíl um tíma, einnig smíðar eitt ár, m.a. smíði skartgripa og að vefa í trjágreinar úti í Aragerði.

Við stækkunina 2005 kom einnig til sérstofa í myndlist. Valgerður Guðlaugsdóttir, myndlistarkona, kenndi þar myndlist frá 2006 þar til hún lést í ársbyrjun 2021. Helgi Hjaltalín Eyjólfsson, myndlistarmaður og maður Valgerðar, leysti hana af í barnsburðarleyfi 2010 og var síðan smíðakennari 2012-2020. Hann tók svo við myndlistinni 2022. Valgerður hannaði merki skólans, sjá mynd.

Fyrstu öld skólans var heimilishald kennt í kvenna- og húsmæðraskólum um land allt. Heimilisfræði varð til á 8. áratugnum sem verkleg og bókleg námsgrein í grunnskólum, jafnt fyrir drengi sem stúlkur. Farið er að kenna heimilisfræði í Stóru-Vogaskóla um 1990 í vel útbúinni stofu. Helga Sigríður Árnadóttir fór í nám og endaði sinn langa kennsluferil sem heimilisfræðikennari. Nemendur á öllum aldri sýna greininni mikinn áhuga. Hún er kennd í öllum árgöngum, en stundum sem valgrein í efstu bekkjum. Eygló Viðarsdóttir matreiðslumaður kenndi heimilisfræði 2008 -’10 og Margrét Össurardóttir kennari 2010 -’15 og létu þær nemendur stundum matbúa á útivistarsvæðinu Aragerði, m.a. baka flatkökur.

Heimildir m.a. Munnlegar frásagnir 1922: Reynir Brynjólfsson, Helgi Guðmundsson, Jón Ingi Baldvinsson, Sesselja Sigurðardóttir, Helgi Már Eggertsson, Helgi Hjaltalín, Oktavía J. Ragnardóttir, Rakel Rut Valdimarsdóttir, Helga Sigríður Árnadóttir, Eygló Viðarsdóttir og Margrét Össurardóttir. Gjörðabók skólanefndar. Grein Stefáns Thorarensen í Ísafold 1879. Óbirt grein Sesselju Guðmundsdóttur. Grein Bergsveins Auðunssonar í Faxa 1990. Almenningsfræðsla á Íslandi.